Μπροσούρα για τα 5 χρόνια Παγκάκι

Κάθε απάντηση και ένα βήμα,
κάθε βήμα και ένα ερώτημα...

ΣΚΕΨΕΙΣ | ΣΤΟΧΟΙ | ΔΡΑΣΕΙΣ | ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ

Τη μπροσούρα μπορείτε να κατεβάσετε σε pdf από εδώ.

 

Η ίδρυση της κολεκτίβας εργασίας «Το Παγκάκι» και η παράλληλη ανάδυση ενός νέου συνεργατισμού

Τέλη του 2008, αρχίζει να διαμορφώνεται από ανθρώπους που συμμετείχαμε στο συνεταιρισμό για το εναλλακτικό και αλληλέγγυο εμπόριο «ο Σπόρος», μια νέου τύπου συλλογική κινηματική προσπάθεια που δεν είχε έως τότε δοκιμαστεί στην Ελλάδα. Ύστερα από σχεδόν δύο χρόνια προετοιμασίας αυτής της μικρής ομάδας ανθρώπων, ξεκινάει να λειτουργεί στο Κουκάκι της Αθήνας ένα «διαφορετικό» καφενείο, το Παγκάκι. Πρόκειται για ένα βιοποριστικό-πολιτικό εγχείρημα που αργότερα θα υιοθετήσει τον όρο κολεκτίβα εργασίας για τον αυτοπροσδιορισμό του, θέλοντας να τονίσει τον διττό χαρακτήρα του ως: ένας “άλλος” χώρος εργασίας στον οποίο οι εργαζόμενοι και οι εργαζόμενες¹ είναι ισότιμα μέλη και όπου απουσιάζουν τα βασικά χαρακτηριστικά της καπιταλιστικής οργάνωσης της παραγωγής, δηλαδή η ιεραρχία, η ιδιοποίηση –από έναν ή λίγους– των μέσων παραγωγής και του παραγόμενου από το σύνολο πλούτου, η υποταγή στη λογική του κέρδους και ένας τρόπος αγώνα με υψηλές απαιτήσεις πολιτικής δέσμευσης και συλλογικής υπευθυνότητας που αναζητά να δημιουργήσει, εδώ και τώρα, τους όρους μιας άλλης οργάνωσης της παραγωγής (και όχι απλά μια λύση βιοπορισμού) (Παγκάκι, 3ος χρόνος - Παγκάκι, Ένας χρόνος).

Μέσα σε λίγα χρόνια, είτε από επιλογή είτε λόγω της «κρίσης» στην Ελλάδα αλλά και λόγω της «διευκόλυνσης» που παρείχε ο νόμος για τις ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ., ένα νέο κύμα συνεργατικών κάνει την εμφάνισή του. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία διακρίνονται από την υιοθέτηση ισότιμων σχέσεων τόσο στην οργάνωση της εργασίας όσο και στη λήψη των αποφάσεων και από το ότι δεν αποσκοπούν στο επιχειρηματικό κέρδος. Αν και ο ακριβής αριθμός τους είναι δύσκολο να διαπιστωθεί, σίγουρα πρόκειται για δεκάδες συνεργατικές στις οποίες συμμετέχουν εκατοντάδες εργαζόμενοι.

Οι περισσότερες από αυτές τις συνεργατικές δεν προτάσσουν τον συνεργατισμό ως δρόμο αγώνα για την αλλαγή της κοινωνίας και των σχέσεων εκμετάλλευσης που την χαρακτηρίζουν. Στόχος τους είναι ο αξιοπρεπής βιοπορισμός των μελών τους και η διαφορετικότητά τους από μία επιχείρηση αφορά κυρίως την εσωτερική οργάνωση και λειτουργία τους. Υπάρχουν ωστόσο και αρκετές που πιστεύουν ότι η συνεργασία και ο συντονισμός μεταξύ των συνεταιρισμένων εργατών μπορεί να δημιουργήσει ισχυρές δυναμικές αμφισβήτησης της κυρίαρχης οργάνωσης της εργασίας και συνθήκες εποικοδομητικού πειραματισμού στην αυτοδιαχείριση και στην αναζήτηση εναλλακτικών στο μοντέλο οικονομίας που επιβάλλει ως μοναδικό ο καπιταλισμός.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της λογικής είναι η Δικτύωση Συνεργατικών Εγχειρημάτων Αθήνας που σύμφωνα με τους διακηρυγμένους στόχους της επιδιώκει: α) την αλληλοϋποστήριξη μεταξύ των εγχειρημάτων, β) τη διάδοση της ιδέας των συνεργατικών εγχειρημάτων στην κοινωνία αλλά και την παροχή στήριξης σε συλλογικότητες που θέλουν να ξεκινήσουν μια τέτοια προσπάθεια και γ) τη συντονισμένη συμμετοχή στον αγώνα για έναν ευρύτερο κοινωνικό μετασχηματισμό με πρώτα βήματα την άμεση σύνδεση τόσο με το αυτόνομο εργατικό κίνημα, όσο και με το κίνημα της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας (http://kolektives.org/stoxoi).

Η ίδρυση συνεργατικών δεν είναι ένα νέο φαινόμενο (αν και στην Ελλάδα είναι σχετικά πρόσφατο) και οι ενστάσεις απέναντι στη στρατηγική που προτείνει απλοϊκά τον πολλαπλασιασμό τους ως έναν τρίτο δρόμο ανατροπής του καπιταλισμού, μας βρίσκουν σε γενικές γραμμές σύμφωνους. Θεωρούμε ωστόσο ότι στο πλαίσιο ενός πολύμορφου κοινωνικού-ταξικού αγώνα, ο υποστηρικτικός ρόλος που μπορούν να επιτελέσουν αυτού του τύπου τα εγχειρήματα μπορεί να είναι καταλυτικός, ιδιαίτερα μιας και αμφισβητούν μέσα από το έμπρακτο παράδειγμα τούς διάφορους νομιμοποιητικούς μύθους του καπιταλισμού: ότι δεν μπορεί να υπάρξει παραγωγή χωρίς οργάνωση από τα πάνω, ότι το κράτος είναι απαραίτητο, ότι δεν υπάρχει εναλλακτική πέραν του καπιταλισμού στην οικονομία κ.ο.κ.

Στις σημερινές συνθήκες, θεωρούμε ότι οι κολεκτίβες εργασίας είναι αντιμέτωπες με μια διπλή πρόκληση: αφενός να επισημαίνουν τους ορίζοντες και τις προϋποθέσεις για τη μετάβαση σε μια άλλη οικονομική οργάνωση της παραγωγής και, αφετέρου, να εξελίσσουν τις πρακτικές τους και να μετατοπίζουν τα όριά τους προκειμένου να καθίσταται ολοένα και πιο ριζοσπαστικός ο πολιτικός τους χαρακτήρας.

Το Παγκάκι, ως κολεκτίβα εργασίας, επιδιώκει –στον βαθμό που του αναλογεί– να σηκώσει αυτό το βάρος συμμετέχοντας στον δημόσιο πολιτικό διάλογο, συμβάλλοντας στην προώθηση του έργου της Δικτύωσης Συνεργατικών Εγχειρημάτων Αθήνας και αναλαμβάνοντας περαιτέρω πολιτικές πρωτοβουλίες. Προς αυτήν την κατεύθυνση θα θέλαμε να δούμε να στρέφεται ολοένα και μεγαλύτερο μέρος από τα συνεχώς αυξανόμενα συνεργατικά εγχειρήματα.

Τέτοια εγχειρήματα σαν το Παγκάκι, που δοκιμάζουν στην πράξη έναν άλλον τρόπο να κάνεις πολιτική, βρίσκονται συχνά αντιμέτωπα με προβλήματα που δεν έχουν συνταγές επίλυσης δοκιμασμένες. Βρίσκονται συχνά μπροστά στο πρόβλημα να επινοήσουν συλλογικά και να δοκιμάσουν λύσεις χωρίς κανένα εχέγγυο ότι θα τα καταφέρουν. Το «μοίρασμα» της εμπειρίας τους, των προβλημάτων που συναντούν και των λύσεων που δοκιμάζουν, θεωρούμε ότι είναι πολύτιμο για όλους όσους αναζητούν είτε από ανάγκη είτε από πεποίθηση άλλους δρόμους για να δημιουργήσουν μια άλλη καθημερινότητα απέναντι σε αυτήν που μας επιβάλλεται.

Η ανά χείρας μπροσούρα λοιπόν επικεντρώνεται στο μείζον πρόβλημα που αντιμετωπίσαμε, ως κολεκτίβα εργασίας, στην εσωτερική μας λειτουργία τον περασμένο χρόνο (2013-14) –πρόβλημα που οδήγησε στην αποχώρηση πέντε μελών από τη συλλογικότητα– και στις διαδικασίες μέσω των οποίων αποπειραθήκαμε να βρούμε λύσεις και δικλείδες ασφαλείας. Επίσης, με αφορμή τα πέντε χρόνια δημόσιας παρουσίας μας προβαίνουμε σε έναν απολογισμό της οικονομικής μας λειτουργίας αλλά και των πολιτικών μας δράσεων, ενώ διατυπώνονται και οι στόχοι μας για την περαιτέρω πορεία του εγχειρήματος.

Γνωρίζουμε ότι πολλές από τις δυσκολίες που συναντήσαμε στη διαδρομή μας με τον έναν ή τον άλλο τρόπο είναι δυσκολίες που συναντά η πλειοψηφία των κοινωνικών-πολιτικών συλλογικοτήτων και ότι πολύ πιθανόν να υπάρχουν καλύτερες λύσεις από αυτές που εμείς επιλέξαμε και βάλαμε σε πράξη. Θεωρούμε, ωστόσο, το άνοιγμα του δημόσιου διαλόγου πάνω σε αυτά τα ζητήματα κομβικό και επωφελές για όλες και σας καλούμε να συμβάλλετε σε αυτόν.

 

Προβληματισμοί σε ζητήματα εσωτερικής οργάνωσης με αφορμή τις αποχωρήσεις πέντε μελών από το Παγκάκι

Στο Παγκάκι ήδη από τις πρώτες συνελεύσεις είχαν συμφωνηθεί –ως βασικά και αδιαπραγμάτευτα χαρακτηριστικά της συλλογικότητας– η ισότιμη συμμετοχή όλων στη λήψη αποφάσεων, η υιοθέτηση της αρχής της κοινοκτημοσύνης στο ζήτημα της ιδιοκτησίας (το καφενείο ανήκει στην κολεκτίβα και όχι στα εκάστοτε πρόσωπα-μέλη), η εναλλαγή στα πόστα εργασιών, η μη διανομή τυχόν πλεονάσματος και η αμοιβή με βάση τις ώρες εργασίας. Στόχος μας ήταν να εφαρμοστούν στην πράξη και ταυτόχρονα να διασφαλιστούν η οριζοντιότητα και η ισοτιμία στην οργάνωση και λειτουργία της κολεκτίβας.

Επίσης, προκειμένου να υπάρχει μια ικανοποιητική συνοχή θεώρησης και στοχοθεσίας, αποφασίσαμε να είμαστε μια κλειστή ομάδα, με διαδικασίες εισόδου και εξόδου μελών από την κολεκτίβα, με βάση ένα εσωτερικό καταστατικό που δεν ήταν ορθάνοιχτο σε αναθεώρηση. Αντιθέτως, κάθε νέο μέλος (εφ’ όσον το αποδεχτεί με τις όποιες μικροεπιφυλάξεις) μπαίνει στην ομάδα με τη συμφωνία να το υποστηρίζει και να υλοποιεί τις αποφάσεις. Μέχρις ότου αυτές δοκιμαστούν στην πράξη, εμπλουτιστούν ή και αλλάξουν τελείως, πάντα μέσα από τις διαδικασίες της συνέλευσης.

Το εσωτερικό καταστατικό του Παγκακίου, με τις τροποποιήσεις που προέκυψαν στην διάρκεια αυτών των πέντε χρόνων, βρίσκεται στο παράρτημα που ακολουθεί στο τέλος. Το λειτουργικό του ρόλο συμπληρώνει η παρούσα μπροσούρα καθώς αφενός καλύπτει κενά που διαπιστώσαμε στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και αφετέρου βοηθά στο να υπάρχει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για τις αρχές και τις συμφωνίες της ομάδας.

Είναι μια σύνοψη της δραστηριότητας αυτής της συλλογικότητας και των απαντήσεων που δόθηκαν στα ερωτήματα με τα οποία ήρθε αντιμέτωπη.

 

Το χρονικό της αποχώρησης πέντε μελών του Παγκακίου

Το Νοέμβρη του 2013, μετά από πέντε χρόνια ύπαρξης και τρία χρόνια λειτουργίας του καφενείου², η ομάδα μπήκε σε μια διαδικασία ενδοσκόπησης για να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα που προέκυψαν με αφορμή την πρόταση από το (οριακά) μεγαλύτερο μέρος της ομάδας για διαγραφή ενός μέλους. Της πρότασης διαγραφής είχε προηγηθεί μεγάλο διάστημα προσπάθειας, προσωπικών συζητήσεων και πολλής ζύμωσης στη συνέλευση προκειμένου να αποφευχθεί αυτή η λύση. Σε γενικές γραμμές φαίνεται πως αντιλαμβανόμασταν με διαφορετικό τρόπο την έκφραση ή την απουσία της συντροφικότητας, της συναδελφικότητας, της συνέπειας, του συλλογικού βηματισμού και της πολιτικής προτεραιότητας.

Η πρόταση διαγραφής του μέλους αυτού τον Νοέμβρη του 2013 από πέντε άτομα -όπως αυτή προβλεπόταν από το καταστατικό μας αλλά χωρίς κάποια αποσαφήνιση επί της διαδικασίας- οδήγησε το Παγκάκι σε μια εσωτερική σύγκρουση περίπλοκη, επώδυνη και εξαιρετικά κρίσιμη για τη συνέχειά του. Ως αποτέλεσμα αυτής της διαμάχης, το μέλος αυτό αποχώρησε τον Μάη του 2014 και άλλα τέσσερα αποχώρησαν από τη συνέλευση τον Ιούλη. Ήταν μια πραγματικά πολύ δύσκολη χρονιά για όλους και όλες όσες συμμετείχαμε στο Παγκάκι και για την οποία δεν μπορούμε παρά να τοποθετηθούμε δημόσια εν είδει απολογισμού/αυτοκριτικής της ομάδας.

Η δημόσια αυτή τοποθέτηση έρχεται καθυστερημένα να απαντήσει από την πλευρά μας και στις διάφορες αστείες ή σοβαρές φήμες που έχουν κυκλοφορήσει για τη ρήξη αυτή. Η αντίστοιχη τοποθέτηση όσων αποχώρησαν είναι κάτι παραπάνω από ευπρόσδεκτη για φιλοξενία στον χώρο του Παγκακίου, μιας και θα εμπλούτιζε τις οπτικές των όσων συνέβησαν. Στο πλαίσιο αυτό, θεωρούμε ότι είναι πιο γόνιμο να αναλαμβάνουμε την πολιτική ευθύνη των πληροφοριών που μοιραζόμαστε και να στοχαζόμαστε πάνω σε συμπεριφορές ή γενεσιουργές αιτίες, χωρίς να φωτογραφίζονται συγκεκριμένα άτομα.

Όπως είναι προφανές από την κατάληξη (αποχώρηση πέντε μελών), οι διαφορετικές προσεγγίσεις στο θέμα της διαγραφής έθεσαν ένα βαθιά υπαρξιακό ζήτημα για τη συνέχιση της ομάδας, και μάλιστα σε μια στιγμή που δύο νέα μέλη ήταν σε διαδικασία ένταξης σε αυτήν. Έτσι, «πάγωσε» η συζήτηση για την πρόταση διαγραφής και ξεκίνησαν συνελεύσεις με αποκλειστικό θέμα την πλήρη αποσαφήνιση του χαρακτήρα της ομάδας, από τις οποίες δεν προέκυψε αρχικά κάποια εμφανής διαφωνία³. Στη συνέχεια άνοιξε ένας διάλογος σχετικά με τις πολιτικές επιθυμίες της καθεμιάς ώστε να βρει ο καθένας και η καθεμία εκείνη τη θεματική που τον κινητοποιεί περισσότερο στο να συμβάλλει στη συνδιαμόρφωση στόχων και τρόπων που θα μας έβγαζαν από την εσωστρέφεια και την απραξία.

Μέσω αυτής της διαδικασίας, προσπαθήσουμε να θέσουμε σε λειτουργία έναν μηχανισμό που να επιτρέπει από τη μία την ισότιμη κατανομή των βαρών της πολιτικής μας λειτουργίας και από την άλλη την άρση της διαφωνίας για το ζήτημα της διαγραφής μέσω του –από κοινού– προσδιορισμού κριτηρίων, ώστε οι κρίσεις μας να μην είναι αυθαίρετες και υποκειμενικές.

Η πρόθεση που εκφράστηκε ήταν να οριστεί –και να ισχύει ως κριτήριο για την παραμονή ή όχι του καθενός μας στην ομάδα– ένα ελάχιστο προαπαιτούμενο υποχρεώσεων και δεσμεύσεων για τη συμβολή του κάθε μέλους στη λειτουργία της ομάδας. Η μη πραγμάτωση από κάποιο μέλος τού από κοινού ορισμένου ως ελάχιστου θα συνεπαγόταν τη διαγραφή του. Η επίτευξή του αντιθέτως θα καθιστούσε το μέλος ενεργό σε σχέση με τη συλλογική προσπάθεια και κανείς δεν θα μπορούσε να το εγκαλέσει επειδή δε συμβάλλει τα μέγιστα. Αυτή η προσπάθεια ωστόσο δεν ευόδωσε καθώς δύο από τα δέκα άτομα της συλλογικότητας τη θεώρησαν πολιτικά μη ορθή.

Λίγο αργότερα, με την αποχώρηση του μέλους του οποίου είχε προταθεί η διαγραφή, η ένταση κορυφώθηκε στην ομάδα. Τα μέλη που αποχώρησαν στη συνέχεια, καταλόγισαν στα αρχικά μέλη της κολεκτίβας έλλειψη διάθεσης συνδιαμόρφωσης, «οικογενειακές σχέσεις», παγιωμένες προνομιακές θέσεις, άτυπη ιεραρχία, υποτιμητικές συμπεριφορές-ελιτισμό, ανισοτιμία, αδιαφορία για τον αντίκτυπο μιας διαγραφής σε σχέση με το ζήτημα του βιοπορισμού.

Τότε χρειάστηκε να συζητήσουμε διεξοδικά πράγματα που μέχρι εκείνη τη στιγμή φαίνονταν αυτονόητα, τουλάχιστον σε κάποιους από εμάς, όπως ότι:

• Η θέση πως κάποιο μέλος δε χωράει στην ομάδα επειδή η συμμετοχή του θεωρείται ανεπαρκής είναι μια εκτίμηση, σωστή ή λάθος, σίγουρα όμως δεν είναι υποτίμηση του μέλους αυτού. Σε όλες τις πολιτικές ομάδες, κάποιοι χωράνε και κάποιοι όχι. Αυτό συμβαίνει επειδή είναι απαραίτητη μια κάποια βασική συμφωνία σε θέσεις και στόχους ώστε να μπορούν τα μέλη των ομάδων να συνδιαμορφώνουν, να συνεργάζονται και να δρουν συλλογικά. Χωρίς αυτή τη συμφωνία είναι αδύνατη η συμπόρευση.

• Ο ορισμός ενός ελάχιστου δεσμεύσεων –ανάλογα με τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα του κάθε μέλους– για τη συμμετοχή στην ομάδα δε σκοπεύει να μειώσει ή να αποκλείσει κάποιους πολιτικά, αλλά να δώσει στην ομάδα κοινή βάση και κατεύθυνση και να εξασφαλίσει, στο μέτρο του δυνατού, την ισοτιμία. Η ισοτιμία στις δεσμεύσεις σπάει την πρακτική της ανάθεσης, η οποία ανάθεση δίνει συχνά την ψευδαίσθηση προνομιακών θέσεων και ιεραρχίας εκεί που απλά κάποιοι φορτώνονται με καθήκοντα και αρμοδιότητες και καθίστανται «υπεύθυνοι και ειδικοί», μέσω της ανευθυνότητας και απραξίας των υπολοίπων.

• Το γεγονός ότι τα μέλη της αρχικής ομάδας βρίσκονται σε «προνομιακή» αφετηρία σε σχέση με τα νέα μέλη (λόγω παραπάνω χρόνου συμμετοχής στην ομάδα) δε συνιστά κανενός είδους προνόμιο. Αντίθετα: οφείλουν να δίνουν τον απαραίτητο χώρο-βοήθεια στα νεοεισερχόμενα μέλη ώστε να επιτευχθεί το συντομότερο ο κοινός βηματισμός τόσο στο εργασιακό όσο και στο πολιτικό σκέλος της λειτουργίας της συλλογικότητας. Ο χρόνος αυτός είναι φυσιολογικό να ποικίλλει και επηρεάζεται από τη διάθεση που θα επιδειχθεί και από τις δύο πλευρές.

• Το γεγονός και μόνο ότι κάποιος στην ομάδα κατέχει κάτι περισσότερο επειδή τυχαίνει να έχει σχετική εκπαίδευση, δεν δημιουργεί νομοτελειακά ιεραρχίες λόγω αυθεντίας. Αντίθετα –και υπό την προϋπόθεση πάντα ότι λειτουργεί η συναινετική διαδικασία και δεν παίρνει αποφάσεις μόνος του–, η γνώση του ενός, στον βαθμό που διαχέεται, είναι προς όφελος της ομάδας.

• Προκειμένου να υποστηριχθεί οποιαδήποτε θέση (ή/και διαφωνία) και ο διάλογος που θα προκύψει να είναι γόνιμος, είναι απαραίτητο η θέση αυτή να στηρίζεται με συγκεκριμένα-λογικά επιχειρήματα.

• Η υπαλληλική λογική (δηλαδή η μη ανάληψη ευθύνης της ύπαρξης του εγχειρήματος και ενεργούς στήριξής του, πρακτικά και πολιτικά) λειτουργεί αποπροσανατολιστικά για όποιον τη φέρει και αποτρέπει την ενσωμάτωσή του στην ομάδα, μιας και ο ίδιος βάζει τον εαυτό του σε θέση διαφορετική από τους υπόλοιπους.

• Τέλος, σχετικά με την «οικογενειοκρατία» που καταλογίστηκε στην αρχική ομάδα: όσες παραμένουμε στην κολεκτίβα νομίζουμε ότι κάποιοι και κάποιες αντιμετώπισαν με καχυποψία ή και κακοπιστία τους ισχυρούς δεσμούς πολιτικής εμπιστοσύνης-συμφωνίας, συντροφικότητας και αλληλεγγύης (παρά τις όποιες άλλες διαφορές ή και ασυμφωνίες στους χαρακτήρες μας) που είχαμε κτίσει στη διάρκεια του κοινού μας βηματισμού. Τέτοιες σχέσεις επιδιώξαμε με όλα τα νέα μέλη και θα τις είχαμε κατακτήσει, εάν αποδέχονταν τον χαρακτήρα και τη δομή της ομάδας στην οποία συμμετείχαν. Άλλωστε, από κοινού αναγνωρίσαμε (και εξακολουθούμε να αναγνωρίζουμε) ότι αυτό που είναι το Παγκάκι, με τις επιτυχίες και τις ελλείψεις του, οφείλεται εξίσου σε όλους και όλες όσες βαδίσαμε μαζί.

Όλα αυτά κατατέθηκαν και συζητήθηκαν στη συνέλευση προτού φτάσουμε στο κοινό συμπέρασμα ότι η συλλογικότητα, με τα μέλη της να έχουν φτάσει σε τόσο διαφορετικές αναγνώσεις της πραγματικότητας, δεν μπορούσε να συνεχίσει να πορεύεται με την τρέχουσα σύνθεση και άρα αναγκαστικά θα έπρεπε να αναζητηθεί μια από τις εξής λύσεις:

• οικειοθελής αποχώρηση κάποιου/κάποιων

• διάλυση

• δημιουργία νέου συνεργατικού εγχειρήματος από τα αποχωρούντα μέλη, με τη στήριξη του Παγκακίου σε πρακτικό, οικονομικό και πολιτικό επίπεδο.

Η «επίλυση» της σύγκρουσης ήρθε τελικά τον Ιούλη του 2014 όταν τέσσερα μέλη ανακοίνωσαν ότι αποχωρούν πολιτικά⁴ από το Παγκάκι χωρίς να εξετάζουν (άμεσα) το ενδεχόμενο δημιουργίας άλλου συνεργατικού εγχειρήματος.

 

Οι ανεπάρκειές μας

Αυτές που παραμένουμε στη συλλογικότητα, θεωρούμε ότι οι αιτίες της ρήξης είναι σύνθετες. Οφείλονται πέρα από τις διαφωνίες και τις ευθύνες του καθενός και σε διαστρεβλώσεις που αναπόφευκτα παράγονται όταν μια συλλογικότητα μπαίνει σε τροχιά σύγκρουσης. Από μεριάς μας, εκτιμούμε ως λάθη: τη μη διαφύλαξη της πολιτικής συνοχής της ομάδας κατά την εναλλαγή της σύνθεσής της· την ασυνέπειά μας στην τήρηση-εφαρμογή αποφάσεων και διαδικασιών που οι ίδιες είχαμε ορίσει· την ασάφεια στα κριτήρια εισόδου νέων μελών· την έλλειψη πρόβλεψης κριτηρίων και διαδικασίας εξόδου-διαγραφής μελών· την ανικανότητα της ομάδας να προστατέψει μέλη της από αντισυντροφικές συμπεριφορές.

Αναλυτικότερα: υπήρξαν είσοδοι νέων μελών που έγιναν «βιαστικά» λόγω ανάγκης και πίεσης από τη δουλειά. Η βιασύνη αυτή άφησε ελλιπώς συζητημένα (και ανάμεσα στην ομάδα που υποδεχόταν κάθε φορά ένα νέο μέλος αλλά και με τα υποψήφια μέλη) σημαντικά κομμάτια του εσωτερικού καταστατικού πάνω στα οποία εκφράστηκαν ενστάσεις από κάποια νέα μέλη κατά την είσοδό τους ή και μετά από αυτήν. Έχοντας όμως ήδη εργαστεί και συνδεθεί μεταξύ μας, επιλέξαμε να ενσωματώσουμε με κάποιον τρόπο αυτές τις ενστάσεις, διατηρώντας την εκάστοτε απόφαση ως θέση της ομάδας και εξαιρώντας τα διαφωνούντα μέλη από την εφαρμογή της, μέσω της εισαγωγής της επιλογής «στάση εκτός»⁵.

Η τήρηση των διαδικασιών στη συνέλευση, η κυκλικότητα στις αναλήψεις, η απόφαση να είμαστε κλειστά κατά την διάρκεια της πορείας στις γενικές απεργίες και να ανοίγουμε το απόγευμα συνεισφέροντας το πλεόνασμα της μέρας στο απεργιακό ταμείο, είναι αποφάσεις του εσωτερικού καταστατικού μας για τις οποίες ζητούνταν μεν η συμφωνία των νέων μελών ως προαπαιτούμενο για να μπουν στην ομάδα, δεν στηρίζονταν όμως ενεργά ούτε από όσους τις είχαμε αποφασίσει ούτε από εκείνους που μπήκαν σε δεύτερο χρόνο και είχαν συναινέσει σε αυτές).

Στο πέρασμα του χρόνου και ως συνέπεια των παραπάνω, οι ενστάσεις διαμόρφωσαν διαφορετικές ταχύτητες πάνω στα συγκεκριμένα ζητήματα, διαφορετικές ταχύτητες εμπλοκής στην ομάδα γενικώς και σε συνδυασμό με τη μη συστηματική τήρηση των κοινών συμφωνιών μας, οδήγησαν τελικά σε ρήξη. Επιβεβαιώθηκε έτσι, ακόμα μια φορά με τρόπο ψυχοφθόρο για όλους, ότι η τήρηση των συμφωνημένων διαδικασιών (απαραίτητο στοιχείο οργάνωσης) δεν είναι γραφειοκρατία, αλλά δικλείδα ασφαλείας που διαφυλάσσει τα χαρακτηριστικά και τη λειτουργία της ομάδας.

Εκ των υστέρων μπορούμε να πούμε ότι όταν η αρχική ομάδα έφτιαχνε το εσωτερικό καταστατικό (το οποίο στην πορεία εμπλουτίστηκε σημαντικά με τη συνδρομή όλων των μελών που ήρθαν σε δεύτερο χρόνο), προσπάθησε στ’ αλήθεια να προβλέψει όλα τα πιθανά προβλήματα που θα μπορούσαν να προκύψουν και πώς θα αντιμετωπίζονταν. Σε κάποιες περιπτώσεις αυτό λειτούργησε και σε κάποιες άλλες όχι, κι αυτό επειδή –όπως φάνηκε και στην πράξη– είναι αδύνατο να προβλέψει κανείς όλα τα πιθανά προβληματικά σενάρια σε ένα μόρφωμα εντελώς καινούριο και αδοκίμαστο στον χρόνο. Εξάλλου, ακόμα κι αν υπάρχει το κατάλληλο εργαλείο, δεν είναι βέβαιο ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί επαρκώς ανά πάσα ώρα και στιγμή, μιας και όσον αφορά τις ανθρώπινες σχέσεις υπάρχουν χιλιάδες αστάθμητοι παράγοντες που μπορούν να λειτουργήσουν ανασταλτικά (π.χ. το συναίσθημα).

Εξετάζοντας τις ευθύνες της ομάδας σε σχέση με το σύνολο των δυσλειτουργιών που αντιμετώπισαν τα μέλη που ήρθαν σε δεύτερο χρόνο, μπορούμε να τις συνοψίσουμε στα εξής:

• Προβλήματα στις διαδικασίες: η ομάδα είχε (μάλλον από κόπωση) αφήσει τις διαδικασίες να χαλαρώσουν και, παρά τις προθέσεις της, από ένα σημείο και μετά είχε ρίξει όση ενέργεια απέμενε στη λειτουργία του καφενείου, με αποτέλεσμα οι συνελεύσεις να έχουν κακή ροή και να σέρνονται για καιρό ζητήματα χωρίς να επιλύονται. Τα νέα μέλη λοιπόν δοκίμασαν σίγουρα για ένα διάστημα απογοήτευση από αυτή την ανεπάρκεια. Όταν βέβαια το πρόβλημα έγινε τελικά αντιληπτό από το σύνολο της ομάδας, προσπαθήσαμε και πετύχαμε όλες μαζί μια σημαντική βελτίωση στη διαδικασία τουλάχιστον της συνέλευσης.

• Ζητήματα σε σχέση με ατομικές συμπεριφορές: στην ομάδα αυτή, όπως και σε όλες, υπάρχουν χαρακτήρες ανθρώπων που συχνά προκαλούν προβλήματα στις συλλογικότητες με τη συμπεριφορά τους. Οι χαρακτήρες αυτοί (όπως είναι λογικό) δημιουργούσαν μεγαλύτερη δυσφορία στα νέα μέλη, που μη έχοντας επαρκή τριβή δεν μπορούσαν και δεν όφειλαν να έχουν ανοχή απέναντι σε συμπεριφορές που από τους παλιότερους ήταν ανεκτές (όχι όμως και καλώς) λόγω οικειότητας.

Μια αποτυχία λοιπόν της ομάδας ήταν η μη προστασία των νέων μελών από τέτοιες συμπεριφορές, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι συμπεριφορές των μελών που μπήκαν σε δεύτερο χρόνο στην ομάδα ήταν πάντα άψογες. Ίσως βέβαια οι χαρακτήρες δεν αλλάζουν, οι συμπεριφορές όμως τροποποιούνται· και στο συλλογικό επίπεδο οφείλει η καθεμιά από εμάς να αντιλαμβάνεται την επίδραση της συμπεριφοράς της στους συντρόφους της και να βρίσκει τρόπους να τη διαχειρίζεται. Παράλληλα, η ομάδα οφείλει συνεχώς να βρίσκει μηχανισμούς και τρόπους να εντοπίζει τις προβληματικές συμπεριφορές και να το κάνει με γόνιμο/παιδευτικό και όχι με τιμωρητικό τρόπο.

• Ζητήματα θολής στοχοθεσίας και πολιτικής αδράνειας: με γνώμονα το εσωτερικό καταστατικό και τις διακηρύξεις στα δύο της πρώτα κείμενα, η ομάδα είχε υψηλές απαιτήσεις δέσμευσης και ενεργής συμμετοχής από τα νέα μέλη. Μετά τον πρώτο ενάμιση χρόνο λειτουργίας του καφενείου όμως, έχοντας περιέλθει σε μια σχετική αδράνεια, δεν ήταν σε θέση να επικοινωνήσει επαρκώς τη στοχοθεσία στα νέα μέλη, με αποτέλεσμα είτε να τη θεωρούν ανύπαρκτη, είτε να την αμφισβητούν. Θεωρήθηκε δε ότι κάθε είσοδος νέου μέλους θα έδινε ώθηση και θα εμπλούτιζε πολιτικά την ομάδα και ως προς αυτό δημιουργήθηκε αβάσιμα ένας βαθμός προσδοκίας που δεν μπορούσε να πραγματωθεί, με αρνητικές συνέπειες για όλες.

Μια αλήθεια σε σχέση με όλα αυτά είναι ότι αποτελούν προϊόν ανθρώπινης ανεπάρκειας και όχι δόλου και ίσως αν δεν είχε διαρραγεί η μεταξύ μας εμπιστοσύνη να μην είχε φτάσει η ομάδα σε τέτοιο επίπεδο σύγκρουσης, παρ’ όλες τις διαφωνίες. Η βάση όμως στην οποία πάτησαν αυτές οι διαφωνίες και ο επιθετικός τρόπος με τον οποίο εκφράστηκαν πολλές φορές εκατέρωθεν δημιούργησαν δύο ομάδες μέσα στη συλλογικότητα, μη επιτρέποντας έτσι έναν ουσιαστικό διάλογο. Η δυνατότητα επικοινωνίας είχε πλέον χαθεί οριστικά και η όποια συνεννόηση καταφέραμε από εκεί και πέρα απαιτούσε τεράστια προσπάθεια και ήταν αποκλειστικά διεκπεραιωτική και ψυχοφθόρα για όλους.

 

Οι διορθωτικές ενέργειες στην εσωτερική μας λειτουργία

Αυτή η εμπειρία μάς δημιούργησε την ανάγκη να δούμε τα λάθη μας και να προσπαθήσουμε να βρούμε τρόπους που θα αποτρέπουν την επανάληψή τους στο μέλλον. Όσες παραμένουμε λοιπόν στην ομάδα, προσπαθήσαμε να εντοπίσουμε τα –κατά τη γνώμη μας– προβλήματα της διαδικασίας που οδήγησαν στη σύγκρουση. Συζητήσαμε πολύ τόσο τις διαδικασίες εισόδου νέων μελών και τα κριτήρια διαγραφής ενός μέλους, όσο και τον τρόπο λήψης αποφάσεων. Και –έχοντας επίγνωση ότι μόνο η δοκιμή στην πράξη μπορεί να αποδείξει την ορθότητα αποφάσεων και καταστατικών– προχωρήσαμε στην αλλαγή και τον εμπλουτισμό κάποιων αποφάσεων.

Έτσι:

• Η οριστικοποίηση της παραμονής ενός νέου μέλους στην ομάδα θα αποφασίζεται σε συνέλευση, έναν χρόνο μετά την είσοδό του κι όχι σε τρεις μήνες όπως ίσχυε έως τώρα. Στη διάρκεια αυτού του διαστήματος το νέο μέλος είναι ισότιμο και ισχύει για αυτό ό,τι και για κάθε προϋπάρχον μέλος.

• Καταγράφηκαν ορισμένοι ενδεικτικοί λόγοι διαγραφής

1. Έλλειψη συμφωνίας σε βασικές αρχές.

2. Μη συμμετοχή με κυκλικότητα και ενεργό τρόπο στις πολιτικές δραστηριότητες του Παγκακίου, π.χ. στη Δικτύωση Συνεργατικών Εγχειρημάτων Αθήνας.

3. Ασυνέπεια σε ωράρια εργασίας και συνελεύσεις.

4. Μη εκπλήρωση των υποχρεώσεων της βάρδιας σε ομαλή συνεργασία με τους υπολοίπους.

5. Αντισυντροφικές συμπεριφορές μέσα στην ομάδα ή συμπεριφορές που εκθέτουν δημόσια τη συλλογικότητα στον χώρο εργασίας ή σε πολιτικές διαδικασίες.

• Εμπλουτίστηκε και αποσαφηνίστηκε η διαδικασία λήψης αποφάσεων

Το κύριο μέλημά μας όσον αφορά τη λήψη αποφάσεων ήταν από την αρχή η δημιουργία μιας συλλογικότητας όπου όλες σέβονται όλους, όπου όλοι είμαστε καλά ενημερωμένοι για το θέμα που συζητάμε, ακούμε προσεκτικά ο ένας την άλλη, επιλέγουμε προσεκτικά τα επιχειρήματά μας, διαθέτουμε μια ικανοποιητική βάση πολιτικής συμφωνίας και έχουμε όλες προτεραιότητα την αναζήτηση λύσεων/κατευθύνσεων για τον συλλογικό βηματισμό μας. Με δυο λόγια, αυτό που έχουμε περιγράψει στα κείμενά μας ως «διαδικασία λήψης αποφάσεων με συναίνεση».

Στα πέντε χρόνια λειτουργίας της ομάδας ζήσαμε στην πράξη ότι η διαδικασία της συναίνεσης απαιτεί βαθιά συλλογική και ατομική αυτοεκπαίδευση. Στην επιδίωξη του στόχου μας για συναινετικές διαδικασίες, είχαμε εμπειρίες εποικοδομητικές και εμπειρίες αρνητικές που δεν επέτρεπαν στην ομάδα να πάρει κάποια απόφαση αν και τα περισσότερα μέλη συμφωνούσαν. Τέτοιες εμπειρίες συναντήσαμε στο πρόσφατο παρελθόν σε μια σειρά από μικρά έως μεγάλα ζητήματα⁶.

Πολιτικές διαφωνίες αναπόφευκτα προκύπτουν σε όλες τις συλλογικότητες και σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να μην προκαλούν καν ιδιαίτερα προβλήματα. Η αδυναμία όμως λήψης αποφάσεων σε κομβικά ζητήματα, λόγω διαφωνίας μιας μικρής μειοψηφίας, συνεπάγεται μια (μη) απόφαση και οδηγεί την ομάδα σε μπλοκάρισμα-παράλυση ή/και σύγκρουση. Με βάση τέτοιες εμπειρίες σκεφτόμαστε ότι για να μην γίνει παραλυτική η διαδικασία της συναίνεσης πρέπει να υπάρξουν ασφαλιστικές δικλείδες. Θέλουμε λοιπόν να δοκιμάσουμε ορισμένες. Η απόφασή μας για τον τρόπο λήψης αποφάσεων από εδώ και πέρα διαμορφώνεται ως εξής:

α) Εξακολουθεί να παραμένει στόχος και επιδίωξη η λήψη των αποφάσεων με συναίνεση.

β) Στην περίπτωση που μετά από τρεις συνεχείς συνελεύσεις –και αφού έχουν εξαντληθεί τα περιθώρια ζύμωσης και μετατοπίσεων– δεν υπάρξει συμφωνία ή συναίνεση για το υπό συζήτηση θέμα, η απόφαση λαμβάνεται με ενισχυμένη πλειοψηφία επτά ενάτων.

• Θα υποστηρίζεται πιο ενεργά η διαδικασία ένταξης

Προκειμένου τα νέα μέλη να εντάσσονται πιο ομαλά και γρήγορα τόσο στο εργασιακό όσο και στο πολιτικό σκέλος, αποφασίσαμε πέρα από τη συστηματική καταγραφή των τρόπων οργάνωσης της εργασίας και της πολιτικής δραστηριότητας της ομάδας, ένα παλαιότερο μέλος να διευκολύνει την όλη διαδικασία λύνοντας απορίες που ανακύπτουν, δίνοντας πρακτικές συμβουλές κ.ο.κ.

 

Οι στόχοι μας και ένας μέχρι στιγμής απολογισμός

Οι πολιτικοί μας στόχοι στην παρούσα συγκυρία ταυτίζονται με αυτούς της Δικτύωσης Συνεργατικών Εγχειρημάτων Αθήνας σχετικά με τη διάδοση του συνεργατισμού, την αλληλοϋποστήριξη των εγχειρημάτων αυτών, την άμεση σύνδεση τόσο με το αυτόνομο εργατικό κίνημα όσο και με το κίνημα της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας.

 

Πολιτική εξωστρέφεια και σύνδεση με εργατικούς αγώνες

Αν και θεωρούμε ότι έχουμε περάσει μεγάλα διαστήματα εσωστρέφειας, τα πέντε χρόνια της δημόσιας κινηματικής μας λειτουργίας η ομάδα έχει να παρουσιάσει τη συγγραφή και μετάφραση σε διάφορες γλώσσες τεσσάρων συλλογικών κειμένων, την έκδοση ενός βιβλίου και μιας μπροσούρας⁷, τη μετάδοση της εμπειρίας μας σε νέες υπό σύσταση συλλογικότητες, τη διοργάνωση, φιλοξενία και (οργανωμένη ή πρωτοβουλιακή) παρουσία σε αρκετές εκδηλώσεις τόσο στην Αθήνα όσο και σε πόλεις όπως: Γιάννενα, Θεσσαλονίκη, Ηράκλειο, Χανιά, Ρέθυμνο, Παρίσι, Βαλένθια, Γκουαραρέμα⁸. Η συλλογικότητα συμμετείχε επίσης, στην πρώτη απόπειρα δικτύωσης τέτοιου τύπου εγχειρημάτων στη Θεσσαλονίκη και συμμετέχει τακτικά στη Δικτύωση Συνεργατικών Εγχειρημάτων Αθήνας.

Ένας μεμονωμένος χώρος συλλογικής εργασίας, όπως το Παγκάκι, ο οποίος επιθυμεί να μην αποτελεί απλά μια παραλλαγή της καπιταλιστικής επιχείρησης αλλά αντιθέτως να συμβάλλει στην όξυνση της ταξικής πάλης των εργαζομένων, οφείλει να δρα ενεργά προς αυτήν την κατεύθυνση.

Η συμμετοχή στις απεργιακές πορείες με κλειστό το καφενείο και η λειτουργία του απεργιακού μας ταμείου μετά το τέλος της πορείας, ήταν ένα πρώτο συμβολικό αλλά και ουσιαστικό βήμα για τη σύνδεσή μας με άλλους εργατικούς αγώνες. Πιο συγκεκριμένα, από το ταμείο αυτό μέχρι στιγμής έχουν ενισχυθεί οι αγώνες: του Σωματείου Σερβιτόρων Μαγείρων και λοιπών εργαζομένων στον κλάδο του επισιτισμού (100€ για το ταμείο αλληλοβοήθειας), της ACS Αλίμου (450€), της Χαλυβουργικής (1.000€), των Αγωνιζόμενων καθαριστριών του Υπουργείου Οικονομικών (250€).

Μέσα από την εκδήλωση «Εμπειρίες από εργατικούς αγώνες - Σκέψεις γύρω από την αυτοδιαχείριση», προσπαθήσαμε να προβάλουμε και να προσεγγίσουμε την κοινή συνισταμένη αγώνων με διαφορετικές μορφές και αποτελέσματα. Αναγνωρίζοντας ότι δεν είναι λίγα τα συνεργατικά-συνεταιριστικά εγχειρήματα που δημιουργούνται ως απόληξη ενός συνδικαλιστικού αγώνα (βλ. ΒΙΟ.ΜΕ., Collective Courrier, Καζάνι που βράζει, Εφημερίδα των Συντακτών).

Εδώ και καιρό επίσης φιλοξενούμε στον χώρο του καφενείου αφίσες, ενημερωτικό υλικό, κουπόνια οικονομικής ενίσχυσης και πανό για διάφορους εργατικούς αγώνες. Αποφασίσαμε πλέον να οργανώσουμε καλύτερα αυτό το σκέλος δημιουργώντας ένα πιο διακριτό σημείο στον χώρο μας που θα ενημερώνει για τρέχουσες εργασιακές διεκδικήσεις, σωματειακές δράσεις, απεργιακούς αγώνες κ.ο.κ. Αποφασίσαμε επίσης ο συνδικαλισμός να είναι μια από τις βασικές θεματικές του βιβλιοπωλείου-αναγνωστηρίου μας.

Μια νέα ιδέα είναι να υπάρχει διαρκώς δηλωμένη η διάθεση από πλευράς μας για διοργάνωση βραδιών οικονομικής ενίσχυσης και προπαγάνδισης εργατικών αγώνων στον χώρο μας. Μια δυνατότητα ιδιαίτερα χρήσιμη για τους πιο «συγκυριακούς» διάσπαρτους αγώνες που ξεπηδούν σε χώρους όπου δεν υπάρχουν δυναμικά σωματεία βάσης κι όχι μόνο. Αντίστοιχου τύπου βραδιές οικονομικής ενίσχυσης μέχρι σήμερα έχουν γίνει για την ενίσχυση του αρνητή στράτευσης Ε.Μ., του συνεργατικού εγχειρήματος Χαλικούτι (350€) στο Ρέθυμνο και της πρωτοβουλίας «Ένα Καράβι για τη Γάζα»⁹ (743€).

Στο πλαίσιο της πρόθεσής μας να συνδεθούμε και να στηρίξουμε αγώνες που έχουν πρόταγμα την αυτονομία, συμμετείχαμε στην έκδοση του ημερολογίου αλληλεγγύης στους Ζαπατίστας, στην εκδήλωση ενημέρωσης για τις επιθέσεις στις ζαπατιστικές κοινότητες και τη δολοφονία του δασκάλου Γκαλεάνο, και διοργανώσαμε, ως Δικτύωση Συνεργατικών Εγχειρημάτων, μέρα οικονομικής ενίσχυσης στον αγώνα των Κούρδων στη Ροτζάβα και το Κομπάνι (1.150€) αλλά και την εκδήλωση για τους αγώνες των ιθαγενών λαών για αυτονομία με τον περουβιανό αγωνιστή Ούγκο Μπλάνκο¹⁰.

 

Αυτομόρφωση

Μιας και σημαντικός στόχος μας είναι η διάχυση της εμπειρίας και της πράξης μας καθώς και η ενεργή και συνεχής διάχυση των προταγμάτων αυτονομίας-αυτοοργάνωσης, θεωρούμε σημαντική τη διαδικασία της συνεχούς αυτομόρφωσης και θεωρητικής έρευνας, ανατρέχοντας σε ιστορικές εμπειρίες ανάλογων παραδειγμάτων του παρελθόντος αλλά και προσπαθειών αυτονομίας/αυτοδιαχείρισης που συμβαίνουν στο παρόν. Στο πλαίσιο αυτό, ένα μέλος της ομάδας ταξίδεψε στη Βραζιλία για να παρακολουθήσει το πρόγραμμα πολιτικής αυτομόρφωσης του Κινήματος των Χωρίς Γη (MST) και να μας μεταφέρει την εμπειρία ενός από τα μεγαλύτερα κοινωνικά κινήματα στον κόσμο.

Ως ομάδα μέχρι στιγμής μας έχουν απασχολήσει πολλά ζητήματα. Μερικά τα κουβεντιάσαμε εκτενώς και φτάσαμε σε έναν ικανοποιητικό βαθμό συμφωνίας ενώ άλλα μας ταλανίζουν ακόμη και συνεχίζουμε τη ζύμωση στη συνέλευσή μας. Κάποιοι προβληματισμοί έχουν συζητηθεί αρκετά επιφανειακά λόγω έλλειψης χρόνου και χρειάζονται περισσότερη ανάλυση. Ενδεικτικά αναφέρουμε:

Πώς αντιλαμβανόμαστε την ταξική διαστρωμάτωση στον καπιταλισμό σήμερα; Πώς βλέπουμε τον συνδικαλισμό βάσης; Ποια θα μπορούσε να είναι η σύνδεση των συνεργατικών εγχειρημάτων με τα σωματεία βάσης και τους εργατικούς αγώνες γενικότερα; Ποιες δράσεις θα βοηθήσουν την ουσιαστική τους συμπόρευση; Ποιες είναι οι δυνατότητες και οι περιορισμοί της συλλογικής εργασίας; Πώς θα αποφύγουμε τον κίνδυνο της ενσωμάτωσης-αφομοίωσης; Πώς οριοθετούμε τη σχέση μας με την αγορά; Τι σχέση θέλουμε να έχουμε με τους προμηθευτές μας, τα ΜΜΕ, τα κόμματα; Ποια η διαφορά μισθωτής-έμμισθης εργασίας; Τι κάνουμε στις γενικές απεργίες; Ποιος είναι ο μηχανισμός της αγοράς και πώς οργανώνεται; Ποια είναι τα επιθυμητά χαρακτηριστικά ενός άλλου τρόπου καταμερισμού της εργασίας από αυτόν της αγοράς;

Αναγνωρίζοντας επίσης πως προκειμένου να γίνουν πράξεις οι ιδέες πρέπει πρώτα να κυκλοφορούν, αποφασίσαμε να λειτουργήσουμε στον χώρο μας ένα βιβλιοπωλείο-αναγνωστήριο γύρω από θεματικές όπως: αλληλέγγυα οικονομία - αυτοδιαχείριση, αυτονομία - ελευθεριακή οργάνωση, αποανάπτυξη - πολιτική οικολογία, συνδικαλισμός - εργατική έρευνα και Ζαπατίστας. Στο –ακόμη υπό διαμόρφωση– βιβλιοπωλείο μας φιλοξενούνται αρκετοί τίτλοι από τις εκδόσεις Antifa scripta, Ασύμμετρη απειλή, Εκδόσεις των Ξένων, Ελεύθερος Τύπος, Εξάρχεια, Ευτοπία, Κινούμενοι τόποι, Οι Εκδόσεις των Συναδέλφων, Παγκάκι, ΣΚΥΑ, Στάσει Εκπίπτοντες. Επιθυμία μας είναι στο μέλλον να φιλοξενήσουμε συζητήσεις για βιβλία που βρίσκουμε ιδιαίτερα ενδιαφέροντα.

Πρωτοβουλιακά, τέλος, δημιουργήθηκε ένα ηλεκτρονικό αρχείο βιβλίων και κειμένων για την αυτοδιαχείριση στην ελληνική και αγγλική γλώσσα (http://autodiaxeirisi.espivblogs.net).

 

Αλληλοϋποστήριξη συνεργατικών εγχειρημάτων

Ως προς τον στόχο της Δικτύωσης για την αλληλοϋποστήριξη των συνεργατικών εγχειρημάτων, θεωρούμε ότι ως Παγκάκι έχουμε δώσει μεγάλη βαρύτητα μέχρι σήμερα και έτσι θα συνεχίσουμε. Προμηθευόμαστε και διακινούμε προϊόντα από το Συν Άλλoις, τη ΒΙΟ.ΜΕ. και τις Εκδόσεις των Συναδέλφων, ο χώρος μας φιλοξενεί έντυπα των υπόλοιπων μελών της Δικτύωσης, έχουμε προσφέρει υλική στήριξη «ανακυκλώνοντας» εξοπλισμό που δεν μας χρειαζόταν, έχουμε προσφέρει έκτακτη οικονομική βοήθεια και άτοκα δάνεια, έχουμε μοιραστεί τη μουσική μας συλλογή, την εμπειρία μας από διαδικασίες αδειοδότησης σε χώρους εστίασης, διάφορες συμβουλές τιμολόγησης και εσωτερικής λειτουργίας.

Στο ίδιο πλαίσιο της αλληλοστήριξης, ζητήσαμε και δεχτήκαμε πολύτιμη βοήθεια από όλες τις ομάδες της Δικτύωσης όταν βρεθήκαμε σε πολύ δύσκολη θέση με την αποχώρηση τεσσάρων μελών από την ομάδα τον Νοέμβριο. Καθώς δεν επιθυμούσαμε μια βεβιασμένη είσοδο νέων μελών χωρίς να έχει προηγηθεί ο απαραίτητος αναστοχασμός πάνω στην πρόσφατη εμπειρία μας και η διορθωτική αναθεώρηση του εσωτερικού καταστατικού μας, απευθυνθήκαμε στη Δικτύωση ζητώντας στήριξη για την κάλυψη των βαρδιών που εμείς δεν θα μπορούσαμε να φέρουμε εις πέρας. Στο αίτημά μας για στήριξη στις βάρδιες ανταποκρίθηκαν όλες οι κολεκτίβες της δικτύωσης με μέλη τους να προσφέρουν τη στήριξή τους για οποιαδήποτε στιγμή τη χρειαστεί το Παγκάκι.

Έτσι, από τον Νοέμβρη του 2014 –και έως ότου να βρεθούμε σε θέση να αναζητήσουμε νέα μέλη– μοιραστήκαμε την εργασία και την καθημερινότητά μας στο καφενείο με συντρόφους και συντρόφισσες από τις ομάδες Γιουκάλι, Εκδόσεις των Συναδέλφων, Λακαντόνα, Περιβολάκι, Χαλικούτι, Συν Άλλοις και Beaver.

Η εμπειρία αυτή ήταν ιδιαίτερα σημαντική και μας έφερε πιο κοντά με ποικίλους τρόπους. Η υποστήριξη των αναγκών της κάθε κολεκτίβας από μέλη άλλων κολεκτίβων έχει γίνει πλέον κοινή συνείδηση σε όλους μας. Άλλωστε, για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκε πρόσφατα και ένα ταμείο αλληλοβοήθειας.

Πιο «μεγαλόπνοα» σχέδια προώθησης των κοινών μας προταγμάτων θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν από κοινού προσπάθειες που να αυξάνουν την αυτονομία εγχειρημάτων συλλογικής εργασίας –εντός και εκτός της Δικτύωσης– από αναγκαστικές εξαρτήσεις. Η δημιουργία λ.χ. μιας ζυθοποιίας ή ενός φούρνου, ή ακόμα και ενός αγροτικού συνεταιρισμού –την οποία καμία συνεργατική από μόνη της δεν μπορεί να αναλάβει– θα μπορούσε να αποτελέσει ένα κοινό και κινητήριο στόχο για τις κολεκτίβες της Δικτύωσης.

 

Ένας οικονομικός απολογισμός των πέντε πρώτων χρόνων

Ένα εγχείρημα όπως η κολεκτίβα εργασίας προκειμένου να μπορέσει να σταθεί στα πόδια του είναι πολύ σημαντικό να εξασφαλίζει τη βιωσιμότητά του και να ενημερώνει όσους το στηρίζουν για την οικονομική του πορεία. Οι οικονομικές δυσκολίες είναι ένας λόγος για τον οποίο μέχρι σήμερα πολλές συνεργατικές επιχειρήσεις διστάζουν να «εκτεθούν» ιδιαίτερα δημοσίως. Η παρακολούθηση των οικονομικών και ο συλλογικός καθορισμός της τιμολογιακής πολιτικής, της έντασης του φόρτου εργασίας, της επιλογής των προμηθευτών και του ρυθμού αποπληρωμής του αρχικού κεφαλαίου, είναι μερικές καίριες αποφάσεις στο πεδίο αυτό.

Όσον αφορά το Παγκάκι, προσπαθήσαμε όλα αυτά τα χρόνια να συνδυάζουμε –στο μέτρο του δυνατού– προσιτές τιμές, αξιοπρεπή αμοιβή στους εργαζόμενους και επιλογή ποιοτικών/«αλληλέγγυων» προϊόντων. Για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι, έχουμε διατηρήσει τις τιμές μας σταθερά χαμηλές¹¹, είμαστε ο μεγαλύτερος καταναλωτής προϊόντων του εναλλακτικού και αλληλέγγυου εμπορίου του Συν.Αλλοις¹², έχοντας καταναλώσει την τελευταία τριετία προϊόντα αξίας 40.000€, έχουμε πετύχει να αμειβόμαστε στο ύψος του μισθού του σερβιτόρου (βαριά ένσημα) και να αποπληρώσουμε το αρχικό κεφάλαιο.

Φυσικά τα πράγματα δεν είναι εύκολα και δυσκολεύουν συνεχώς για όλους μας. Και για το Παγκάκι. Έτσι, όταν οι επιπτώσεις της ραγδαίας φτωχοποίησης έφτασαν και σε εμάς, ήρθαμε αντιμέτωποι με αποφάσεις που έπρεπε να πάρουμε προκειμένου να ανταπεξέλθει το εγχείρημα παραμένοντας πιστό στους στόχους και τις επιλογές του. Και επιλέξαμε να μην υποβαθμίσουμε την ποιότητα των προϊόντων που προσφέρουμε, να συνεχίσουμε να προμηθευόμαστε από μικρούς παραγωγούς και συνεταιρισμούς αποφεύγοντας τους μεσάζοντες, να μην αυξήσουμε τις τιμές μας, να μην επεκταθούμε νομότυπα ή παράτυπα στον πεζόδρομο, να μην παρατείνουμε το ωράριο μας, αλλά να κατεβάσουμε τα μεροκάματά μας. Επιλέξαμε, δηλαδή, να παραμείνουμε σταθεροί στις πολιτικές μας επιλογές με απόλυτη επίγνωση ότι αυτό δεν ήταν η πλέον ενδεδειγμένη «επιχειρηματικά» κίνηση.

Σε κάθε περίπτωση, ξέρουμε ότι η βιωσιμότητα της κολεκτίβας μας έως τώρα –αλλά και στο μέλλον– δεν οφείλεται μόνο σε μας αλλά κυρίως και πάνω απ’ όλα στη στήριξη του κόσμου στο εγχείρημα και τις επιλογές του.

Κοιτάζοντας προς το μέλλον

Έχοντας την εμπειρία των προηγούμενων χρόνων και με βάση τις πολιτικές κατευθύνσεις και στόχους της ομάδας, όπως έχουν περιγραφεί, σκοπεύουμε στο άμεσο μέλλον να κινηθούμε με συγκεκριμένες αναλήψεις και επιδιώκοντας συμπορεύσεις για:

• Ενεργή προπαγάνδιση του ρόλου της Δικτύωσης Συνεργατικών Εγχειρημάτων Αθήνας με περισσότερες εκδηλώσεις και δράσεις από όσες έχουμε καταφέρει στο παρελθόν. Απόπειρα για διεύρυνση της Δικτύωσης με επαφές και ενημερώσεις στα νέα συνεργατικά που δημιουργούνται. Δημιουργία ομάδων εργασίας από μέλη της Δικτύωσης με στόχο κοινές αναλήψεις και οργάνωση δράσεων.

• Πειραματισμός στη δημιουργία θεσμικών διαύλων επικοινωνίας μεταξύ της συνέλευσης των εργαζομένων και των θαμώνων του καφενείου.

• Συγγραφή, μετάφραση, έκδοση κειμένων και διοργάνωση θεματικών συζητήσεων στο πλαίσιο της αυτομόρφωσης και της διάχυσης του προτάγματος της αυτοοργάνωσης και της αυτονομίας.

• Δημιουργία ομάδας οπτικοακουστικής καταγραφής και τεκμηρίωσης.

• Όσον αφορά την επιθυμία της ομάδας για πιο ενεργή σύνδεση με το εργατικό κίνημα, πέρα από την ύπαρξη του απεργιακού ταμείου, η οποία θα συνεχιστεί, θα επιχειρήσουμε να έρθουμε σε επαφή και με σωματεία βάσης και συνελεύσεις εργαζομένων, με στόχο τη σύμπραξη και την οργάνωση κοινών δράσεων.

Είναι σαφές για όσες έχουμε παραμείνει στην ομάδα ότι εξακολουθούμε να στηρίζουμε απόλυτα τον πολιτικό χαρακτήρα της, ενώ λαμβάνουμε σοβαρά υπόψη τα κενά σε επίπεδο εφαρμογής που μέχρι τώρα έχουμε διαπιστώσει. Θεωρούμε ανεπαρκές (σε σχέση με τις προθέσεις μας) το πρακτικό κομμάτι διάχυσης του προτάγματός μας, δηλαδή την εξωστρεφή πολιτική λειτουργία του εγχειρήματος. Σε αυτή την κατεύθυνση σκοπεύουμε να δώσουμε περισσότερες δυνάμεις. Να προσπαθήσουμε να εμπνεύσουμε διαχέοντας την εμπειρία μας και τις εμπειρίες των κινημάτων που μας ενέπνευσαν και εξακολουθούν να μας εμπνέουν.

Μετά από πέντε χρόνια λοιπόν συνεχίζουμε να βαδίζουμε. Με την πεποίθηση ότι ο «άλλος κόσμος», η άλλη κοινωνία που τόσοι και τόσες στον πλανήτη ονειρευόμαστε, απαιτεί τη δημιουργική αντίσταση στο σήμερα. Με την πρόκληση να αγωνιστούμε για το κοινωνικό μετασχηματισμό με τρόπους που να αντανακλούν την κοινωνία που θέλουμε και μέσω της οργάνωσης των από κάτω να αμφισβητήσουμε την ηγεμονία του κυρίαρχου παραδείγματος. Με τη βαθιά πολιτική επιθυμία να μοιραστούμε μαζί σας με πείσμα και τρυφερότητα πολλά βήματα προς τον κόσμο που δεν είναι ακόμη εδώ.

 

Συνέλευση της κολεκτίβας εργασίας

«Το Παγκάκι», Ιούλιος 2015

 

 

 

Βασικές πολιτικές αποφάσεις της συλλογικότητας

 

Όλα τα καταστατικά είναι άψογα

μέχρι τη στιγμή που θα χρειαστούν

 

Οι αποφάσεις που ακολουθούν έχουν παρθεί με συναίνεση ύστερα από διεξοδική συζήτηση. Προκειμένου η συλλογικότητα να μην αναλώνεται σε ατέρμονες επαναλήψεις επί των ίδιων ζητημάτων ή να προσπαθεί να συγκεράσει αγεφύρωτες θέσεις, όλα τα νέα μέλη καλούνται να εισέλθουν στην ομάδα εφόσον συναινούν σε αυτές καθώς και με τις πολιτικές θέσεις που εκφράζονται στα κείμενα που έχει υπογράψει η συλλογικότητα.

 

Ενδεικτικά:

 

01. Δεν γίνεται δεκτή υπαλληλική σχέση εντός του καφενείου. Όλοι και όλες οι εργαζόμενες είναι μέλη της κολεκτίβας.

02. Η αμοιβή της εργασίας γίνεται με ωρομίσθιο βάσει του χρόνου εργασίας, ανεξάρτητα από τις ανάγκες των ατόμων. Τα όποιο πλεόνασμα προκύπτει μετά την πληρωμή των μισθών και των εξόδων, δεν μοιράζεται αλλά –μετά τη δημιουργία ενός αποθεματικού ταμείου– θα χρησιμοποιείται για την ενίσχυση συλλογικών εγχειρημάτων ανάλογης λογικής και προοπτικής.

03. Εργασίες που δεν εμπίπτουν στο ωράριο των βαρδιών λειτουργίας του καφενείου (οικονομικά, αγορές, καθαριότητα, δημόσιες υπηρεσίες κ.λπ.) αναλαμβάνονται κυλιόμενα από όλους και όλες. Και σε αυτές ισχύει το ίδιο ωρομίσθιο (με έναν λογικό υπολογισμό). Είναι απαραίτητο όλοι και όλες να αναλαμβάνουν βάρη ανάλογα με τις ικανότητές τους.

04. Οι βάρδιες της λειτουργίας του καφενείου έχουν μια λογική οργάνωσης της εργασίας, συμφωνημένη. Κάθε μέλος της βάρδιας έχει αρμοδιότητες τις οποίες οφείλει να εκπληρώνει, προστατεύοντας τους συντρόφους του και τις συντρόφισσές του από οποιαδήποτε επιβάρυνση.

05. Καθήκοντα πολιτικά (συμμετοχή σε συνελεύσεις δικτύωσης ή σε εκδηλώσεις, συγγραφή κειμένων, γραφιστικά ή οτιδήποτε έχει να κάνει με προβολή της πολιτικής δουλειάς της συλλογικότητας) αναλαμβάνονται εκ περιτροπής και σύμφωνα με τις δεξιότητες της καθεμιάς, με προσπάθεια να μοιράζεται το βάρος. Δεν αμείβονται.

06. Το όργανο λήψης αποφάσεων της συλλογικότητας είναι η τακτική εβδομαδιαία συνέλευση η οποία ασχολείται με τις πολιτικές, οργανωτικές και πρακτικές ανάγκες της κολεκτίβας. Η συμμετοχή στη συνέλευση αποτελεί προϋπόθεση για την συμμετοχή στην κολεκτίβα. Οι συνελεύσεις ηχογραφούνται αποκλειστικά για εσωτερική ενημέρωση ενώ ο συντονισμός τους και τα πρακτικά αναλαμβάνονται εκ περιτροπής.

07. Ο τρόπος λήψης των αποφάσεων επιθυμούμε και επιδιώκουμε να είναι συναινετικός. Δεν υπάρχει άσκηση «βέτο», αλλά μπορούν να κατατεθούν ισχυρές διαφωνίες που αξιολογούνται από τη συνέλευση. Εάν κάποιος δεν επιθυμεί να υποστηρίξει έμπρακτα την υλοποίηση μιας απόφασης μπορεί να κρατήσει «στάση εκτός», εφόσον δεν παρεμποδίζεται η λειτουργία της ομάδας. Σε περίπτωση που η συνέλευση δεν καταφέρει να φτάσει σε συναινετική απόφαση μετά από εύλογο αριθμό συνελεύσεων, η απόφαση θα λαμβάνεται με αυξημένη πλειοψηφία επτά ενάτων. Η απόφαση για είσοδο νέου μέλους πρέπει να είναι ομόφωνη, ενώ για τη διαγραφή μέλους αρκεί η απλή πλειοψηφία. Η λογική πίσω από αυτό είναι ότι αν η μισή ομάδα δεν μπορεί να συνυπάρξει με ένα μέλος, αυτό το μέλος δεν μπορεί να βρίσκεται στην ομάδα.

08. Στις γενικές απεργίες (εκτός και αν η συνέλευση εκτιμήσει αλλιώς) κλείνουμε το πρωί, συμμετέχοντας στις πορείες. Ανοίγουμε μετά την πορεία και το πλεόνασμα της συγκεκριμένης μέρας μπαίνει στο απεργιακό ταμείο που προορίζεται για στήριξη αγωνιζόμενων απεργών. Σε περίπτωση έκτακτη, δηλαδή σε μια δυναμική απεργία που οι κινητοποιήσεις συνεχίζονται στη διάρκεια όλης της ημέρας, τα μέλη της ομάδας επικοινωνούν και αποφασίζουν εάν το καφενείο θα παραμείνει κλειστό.

09. Λειτουργούμε ως σημείο πώλησης των βιβλίων από τις Εκδόσεις των Συναδέλφων, των προϊόντων της ΒΙΟ.ΜΕ., αλλά και των προϊόντων του Συν Άλλοις που σερβίρουμε. Προσφέρουμε καφέδες μόνο από τους ζαπατιστικούς συνεταιρισμούς (εκτός εάν δεν υπάρχει, βλ. στιγμιαίος). Η πολιτική μας σε σχέση με τα προϊόντα που προσφέρουμε και τα οποία δεν προέρχονται από κάποια κινηματική προσπάθεια ακολουθεί τον εξής κανόνα: πριμοδοτούμε μικρούς παραγωγούς και βιολογικά προϊόντα. Ωστόσο, επειδή δεν είναι πάντοτε δυνατόν αυτό και επειδή μερικές φορές το κόστος εκτινάσσεται, προμηθευόμαστε κάποια προϊόντα και από κάβα, σούπερ-μάρκετ κ.λπ. Πάντα με προσπάθεια να ελαχιστοποιούμε τη σχέση μας με αλυσίδες ή μεγάλα καταστήματα. Δεν προσφέρουμε προϊόντα των οποίων η παραγωγή ή η διακίνηση γίνεται από εταιρίες που –διαχρονικά ή περιστασιακά– έχουν συμβολικό βάρος στην αναπαραγωγή της εκμετάλλευσης.

10. Ακούμε, προωθούμε και αποτελούμε σημείο διανομής ελεύθερης μουσικής (Creative Commons, Public Domain και ανεξάρτητες παραγωγές), δηλαδή μουσικής χωρίς πνευματικά δικαιώματα, που δεν εντάσσεται στην ΑΕΠΙ ή σε άλλες εταιρίες διαχείρισης.

11. Δεν απευθυνόμαστε προς δημοσιοποίηση, ούτε και δεχόμαστε δημοσιοποίηση (συνεντεύξεις κ.λπ.) σε μη κινηματικά ΜΜΕ. Το υλικό μας είναι αναρτημένο στην ιστοσελίδα μας, είναι δημόσιο και ο οποιοσδήποτε μπορεί να το χρησιμοποιήσει. Δεν φιλοξενούμε υλικά και εκδηλώσεις κομμάτων και ένοπλων οργανώσεων οι οποίες δεν έχουν μαζική κοινωνική-κινηματική βάση (όπως π.χ. έχουν οι Ζαπατίστας στο Μεξικό), αλλά λειτουργούν ως πυρήνες πρωτοπορίας. Δεν φιλοξενούμε υλικά και εκδηλώσεις που έχουν χορηγούς ούτε διαφημιστικά έντυπα.

12. Δεν δεχόμαστε επιχορηγήσεις από Ευρωπαϊκή Ένωση και ιδιωτικές επιχειρήσεις. Επιδοτήσεις από κρατικούς θεσμούς (ΟΑΕΔ, ΙΚΑ, προγράμματα ανεργίας κ.λπ.) μπορούν να γίνουν δεκτές κάτω από προϋποθέσεις που συζητιούνται στη συνέλευση. Τέτοιου τύπου επιδοτήσεις εάν αποφασιστούν πηγαίνουν στην κολεκτίβα και δεν μοιράζονται στα μέλη.

13. Στην κολεκτίβα εργασίας το Παγκάκι είναι ευπρόσδεκτοι, ως μέλη, άνθρωποι που πιστεύουν ότι ο δρόμος αγώνα για την ανατροπή του καπιταλισμού δεν περνά μέσα από κανενός είδους πρωτοπορίες και ειδικούς της πολιτικής, αλλά μέσα από την οριζόντια και αντιιεραρχική οργάνωση των από κάτω.

14. Παλεύουμε για έναν κόσμο βασισμένο στην ισότητα και την αλληλεγγύη. Έναν κόσμο που να χωράει όλους και όλες, ανεξαρτήτως εθνικότητας, φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού, χρώματος και κουλτούρας. Γι’ αυτό δεν ανεχόμαστε ρατσιστικές, σεξιστικές, εθνικιστικές ή νεοφασιστικές συμπεριφορές και απόψεις.

 

 

Χρήσιμη βιβλιογραφία για τη συναινετική διαδικασία  και την ελευθεριακή οργάνωση

 

Με αυτό μοιάζει η ομοφωνία; (Common Wheel), http://www.anarxeio.gr/files/pdf/commonwheel_-_consensus_gr.pdf

Η τυραννία της απουσίας δομών (Jo Freeman & Cathy Levine), http://www.anarxeio.gr/files/pdf/ScorchedEarth__H-turannia-ths-apousias-...

Το περιεχόμενο του σοσιαλισμού (Κορνήλιος Καστοριάδης), http://eagainst.com/articles/κορνήλιος-καστοριάδης-το-περιεχόμεν/

Σκέψεις σχετικά με το ζήτημα της δέσμευσης, της ευθύνης και της αυτοπειθαρχίας (FARJ), http://halastor.blogspot.gr/2014/03/blog-post_27.html

Σημειώσεις για τον δημοκρατικό ορθολογισμό (Antisystemic), https://antisystemic.wordpress.com/2014/09/20/σημειώσεις-για-τον-δημοκρατικό-ορθολ/

Οργανωτική πλατφόρμα της Γενικής Ένωσης Αναρχικών (Delo Truda), http://www.nestormakhno.info/greek/

Consensus Decision Making (Seeds for Change), http://seedsforchange.org.uk/consensus

Rules Without Rulers (Matthew Wilson), https://dspace.lboro.ac.uk/dspace-jspui/bitstream/2134/10722/4/Thesis-20...

Activists and “difficult people” (Brian Martin), http://www.bmartin.cc/pubs/01san.html